Imidž berzanskih špekulanata se kreće između divljenja i prezira. Oni traže slabe tačke država pa ih napadaju. To načelo je pre dve decenije spektakularno primenio Džordž Soroš napadom na britansku nacionalnu banku.
(Harald Dettenborn/ CC-BY-SA 3.0/ Wikimedia Commons)
Soroša danas jedni u svetu slave kao propovednika slobodnog tržišta, dok ga drugi napadaju kao bezobzirnog berzanskog žonglera.
On sam sebe vidi kao filantropa koji se zalaže za slobodu na svim nivoiama društva – kako u ekonomiji tako i u politici.
U regiji jugoistočne i istočne Evrope, Soroš je najpoznatiji kao osnivač Fonda Otvoreno društvo (Open Society Foundations), koja znatnim finansijskim sredstvima pomaže rad brojnih nevladinih organizacija, pre svega onih koje se zalažu za uspostavljanje slobodnog i demokratskog društva.
Što se finansijskih sredstava tiče to mu nije problem – ekonomski magazin Forbs procenjuje bogatstvo ovog 82-godišnjaka na oko 14 milijardi dolara. Taj novac Sorošu nije pao s neba. On ga je zaradio – berzanskim špekulacijama. Kako mu je to uspelo?
| Džordž Soroš je 1930. rođen u Mađarskoj, a porodica je uprkos jevrejskom poreklu uspela da preživi nacistički režim. Nakon rata se seli u Veliku Britaniju, gde završava studije ekonomije, a 1956. odlazi u Sjedinjene Američke Države. Soroš tamo dolazi sa 5.000 dolaza u džepu, ali se zahvaljujući uspešnim poslovima na berzi ubrzo pretvara u bogataša. |
Vratimo se u 1992. godinu. Tada je Evropska Unija, mereno brojem zemalja članica – 12 - bila još mini-unija. Nemačka je upravo politički bila ponovno ujedinjena, što ju je koštalo ogromne sume novca.
Nemačko ujedinjenje je tadašnji politički i ekonomski sistem u Evropi poprilično promenilo - zemlja se ozbiljno zadužila što je dovelo do rasta inflacije.
Kako bi sprečila dalji rast cena Nemačka savezna banka (Bundesbank) je povećala svoju osnovnu kamatu – iznos kamate za zajmove koje ta banka daje drugim bankama. Time je nemačka marka postala skuplja.
Povećanje nemačke osnovne kamate prisililo je međutim i druge zemlje na sličan korak, kako bi sprečile prevelik pad vrednosti vlastite nacionalne valute. U to vreme je pre svih britanska funta bila znatno precenjena, a i američki dolar je počeo da gubi na vrednosti, što je pritisak na Evropu samo još povećao.
Krimić u Londonu
Tu slabost sistema je Džordž Soroš znao da iskoristi. Te 1992. godine on je video pod kakvim se pritiskom nalazi britanska vlada, delomično i zbog vrlo lošeg stanja državne blagajne.
On je zajedno sa nekolicinom drugih investitora prikupio velike količine novca kako bi ciljano oslabio britansku funtu. U tu svrhu je velike količine funti s kojima je raspolagao počeo da menja u nemačku marku i francuski franak.
Britanska Nacionalna banka je reagovala i počela je da u velikom stilu kupuje funte, kako bi stabilizovala kurs, ali bez uspeha. Zbog toga je 16. septembra 1992. britanska osnovna kamata povećana sa 10 na 12 posto, kako bi se privukli investitori da ulažu u funtu, a samo nekoliko sati kasnije je kamata povećana čak na 15 posto.
Ali Soros i drugi spekulanti na tu ponudu nisu pristali i nastavili su da čekaju. U 19 sati tog dana je britanski ministar finansija objavio da zemlja istupa iz sistema EWS-a. Taj dan je u istoriju Velike Britanije ušao kao "crna sreda".
A Soros je u jednom danu zaradio milijardu dolara i postao legenda.
A Srbija???